Fundacja Batorego – filar polskiego społeczeństwa obywatelskiego

Autor: Anika Obłok

2025-06-23

Fundacja im. Stefana Batorego od ponad trzech dekad pozostaje jednym z najważniejszych i najbardziej wpływowych podmiotów kształtujących polską przestrzeń obywatelską. Powstała w 1988 roku z inicjatywy amerykańskiego filantropa George’a Sorosa oraz działaczy opozycji demokratycznej lat 80., jest dziś symbolem konsekwentnej pracy na rzecz rozwoju demokracji, praworządności i aktywności obywatelskiej w Polsce[1] [3] [5].

Geneza i misja

Fundacja została nazwana na cześć Stefana Batorego – króla Polski i księcia Siedmiogrodu, symbolizującego otwartość i tolerancję. Od początku jej celem było wspieranie budowy demokratycznego państwa prawa oraz silnego społeczeństwa obywatelskiego, w którym obywatele są świadomi swoich praw i obowiązków, a także aktywnie uczestniczą w życiu wspólnoty lokalnej, kraju i społeczności międzynarodowej[2] [3] [5].

Wyróżnia ją niezależność od instytucji państwowych i politycznych oraz przejrzystość procedur grantowych. Fundacja nie zastępuje państwa w jego podstawowych obowiązkach, lecz działa tam, gdzie jej obecność może stanowić wartość dodaną[3] [5] [8].

*Stefan Batory. Zdjęcie poglądowe: Fale Inspiracji

Sposoby działania

Podstawową metodą pracy Fundacji Batorego jest działalność grantodawcza – udzielanie dotacji organizacjom pozarządowym i instytucjom podejmującym działania na rzecz dobra publicznego. W ciągu 35 lat przekazano ponad 17 tysięcy dotacji i 6,5 tysiąca stypendiów na łączną kwotę 455 mln zł, a na własne projekty przeznaczono 154 mln zł[2] [3].

Fundacja organizuje także konferencje, debaty, wizyty studyjne, szkolenia, prowadzi kampanie społeczne, działania rzecznicze oraz monitoruje funkcjonowanie instytucji publicznych. Jest aktywnym uczestnikiem międzynarodowych sieci organizacji filantropijnych i obywatelskich, m.in. Forum Darczyńców, Grupy Zagranica, European Foundation Centre i funduszu Civitates[8].

Kluczowe programy i inicjatywy

Wśród najważniejszych programów Fundacji Batorego znajdują się:

Obywatele dla Demokracji – program wspierający rozwój społeczeństwa obywatelskiego, finansowany ze środków Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w ramach którego wsparcie otrzymało kilkaset organizacji z całej Polski[10] [12].
Odpowiedzialne Państwo (dawniej Przeciw Korupcji) – inicjatywa skupiona na monitorowaniu jakości rządzenia, przejrzystości życia publicznego oraz upowszechnianiu zasad dobrego rządzenia[5].
Zespoły eksperckie – grupy analityczne i doradcze zajmujące się m.in. prawem, samorządem, wyborami i usługami publicznymi, których ekspertyzy są wykorzystywane w debacie publicznej i procesach legislacyjnych[13] [14] [15].

Fundacja prowadzi także działania na rzecz rozwoju edukacji obywatelskiej, wspiera młodzież w nauce przedsiębiorczości, przywództwa i sztuki debaty oraz promuje nowoczesne metody radzenia sobie z uzależnieniami i rozwój ruchu hospicyjnego[2].

Finansowanie i przejrzystość

Środki na działalność Fundacji pochodzą głównie z kapitału wieczystego, dotacji krajowych i zagranicznych instytucji, darowizn firm i osób indywidualnych oraz wpłat z 1% podatku dochodowego. Fundacja podkreśla przejrzystość w procesie przyznawania dotacji i publicznie informuje o swoich działaniach, grantach i realizowanych przedsięwzięciach[3] [5] [8].

Znaczenie i kontrowersje

Fundacja Batorego odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu polskiej demokracji i społeczeństwa obywatelskiego, będąc jednym z głównych operatorów funduszy międzynarodowych na rzecz organizacji pozarządowych. Jej działalność bywała jednak przedmiotem krytyki ze strony niektórych środowisk politycznych, które zarzucały jej stronniczość czy preferowanie określonych wartości. Fundacja konsekwentnie odpiera te zarzuty, podkreślając transparentność procedur i otwartość na różnorodność projektów oraz beneficjentów[10] [12].

Podsumowanie

Fundacja im. Stefana Batorego jest ważnym filarem polskiego społeczeństwa obywatelskiego. Jej działalność, oparta na niezależności, przejrzystości i trosce o dobro wspólne, przyczyniła się do wzmocnienia demokracji, praworządności oraz aktywności obywatelskiej w Polsce. W czasach niepewności i zmian pozostaje jednym z najważniejszych strażników otwartości, tolerancji i solidarności.